We hebben jarenlang gehoord dat vet slecht is, maar nu wordt het door de hedendaagse voedingsgoeroes juist omarmd. Wil je weten hoe het echt zit? De Volkskrant publiceerde een heel verhelderend artikel naar aanleiding van het boek Voedingsmythes van Martijn Katan, emeritus-hoogleraar voeding aan de VU. Eindelijk antwoord op elf vragen over vet.
Hoe en wanneer is vet in het beklaagdenbankje terechtgekomen?
Begin jaren zeventig piekte het aantal hart- en vaatziekten. Wereldwijd vonden voedselexperts elkaar in de overtuiging dat het kwam door het welvaartsvoedsel. We kregen te veel vet binnen via vlees, roomboter, kaas en bakken en braden. En passant kreeg vet ook de schuld van kanker, vetzucht en diabetes, al moest dat nog bewezen worden. De voedingsexperts vonden het ‘niet verantwoord’ het publiek hun nieuwe ideeën te onthouden, schrijft Martijn Katan, emeritus-hoogleraar voeding aan de VU, in zijn nieuwste boek Voedingsmythes. En zo kwamen er anti-vetcampagnes, eerst in de VS, later in Europa. Nederland begon in 1986 met de Let Op Vet-campagne.
Wat is het oordeel over die campagnes, met de wijsheid van nu?
Achteraf is vast komen te staan dat vet geen kanker veroorzaakt of diabetes of vetzucht. Verder is het jammer dat aanvankelijk alle vetten in de ban werden gedaan, terwijl onverzadigd vet (zonnebloemolie, olijfolie en dergelijke) juist gezond is voor hart en bloedvaten. Op die belangrijke nuancering moest het grote publiek nog 15 jaar wachten.
Volgens hippe voedingsgoeroes zitten alle vetten barstensvol gezonde bouwstoffen.
‘Gezonde voeding bevat verzadigd en onverzadigd vet’, zegt Ingeborg Brouwer, hoogleraar vetzuren aan de VU. Maar als het om hart- en vaatziekten gaat, is het verstandig een deel van de verzadigde vetten (roomboter, spek) te vervangen door onverzadigde vetten (margarine of olijfolie). Brouwer: ‘Er wordt al sinds de jaren zeventig heel consistent in meer dan honderd gecontroleerde voedingsstudies gevonden dat het vervangen van verzadigd door onverzadigd vet een gunstig effect heeft op je cholesterol. Die vervanging verlaagt het slechte LDL-cholesterol en daarmee de kans op hart- en vaatziekten.’
‘Al met al zijn we door minder vet te gaan eten, minder gezond geworden, vinden de vetvoorstanders’
Waarom horen we nooit meer iets over het beruchte transvet?
Dit allerslechtste vet krijgen we nauwelijks nog binnen omdat de industrie het uit de margarine, chips en koekjes heeft gehaald nadat begin jaren ’90 bekend werd dat transvet het goede én het slechte cholesterol precies de verkeerde kant op stuurt (ze hadden dat transvet er eerst wel zelf in gestopt natuurlijk). Het transvet dat we nu nog binnenkrijgen komt vooral uit boter, volle zuivel en vlees. Maar dat is heel weinig, onderstreept Brouwer. ‘Minder dan 1 procentpunt van de energie in onze voeding. Nederland loopt echt voor de troepen uit als het gaat om het terugdringen van transvet.’
Zijn het alleen voedingsgoeroes die vet nu promoten?
Nee. Sinds 2010 is er een handvol studies verschenen, in respectabele vakbladen, die het bestaande onderzoek nog eens kritisch tegen het licht hebben gehouden en slechts beperkt bewijs zien dat verzadigd vet slecht is voor hart- en bloedvaten.
Er is veel kritiek op de kwaliteit van deze meta-analyses. Maar de auteurs houden vol dat het taboe op verzadigd vet doorbroken moet worden. Een boodschap die gretig werd opgepakt door Amerikaanse en ook Britse kranten die graag de bacon bij het ontbijt terugzien. De Amerikaanse onderzoeksjournaliste Nina Teichholz stookte het debat in 2014 verder op met haar invloedrijke bestseller: De Grote Vette Verrassing. Waarom boter, vlees en kaas thuishoren in een gezond dieet. Het ‘beste’ boek van 2014, vonden onder meer The Wall Street Journal en The Economist. Teicholz mocht haar visie zelfs in het gerenommeerde British Medical Journal (BMJ) ventileren, tot groot ongenoegen van een aantal voedingswetenschappers die het stuk onder de maat vonden en BMJ vroegen het artikel in te trekken.
Waarom vinden vetvoorstanders dat boter, vlees en kaas passen in een gezond dieet?
De meeste voorstanders van vet maken er eigenlijk niet zoveel woorden aan vuil. Ze vinden het vooral verkeerd dat we vet hebben vervangen door koolhydraten. De anti-vetcampagnes hebben er inderdaad toe geleid dat we minder (verzadigd) vet zijn gaan eten, en meer koolhydraten. Helaas: geen gezonde koolhydraten zoals volkorenbrood, maar witbrood, pasta en suiker. Vooral in de VS is de suikerconsumptie geëxplodeerd. Al met al zijn we door minder vet te eten, minder gezond geworden, vinden de vetvoorstanders. We zijn dikker, hebben vaker suikerziekte. En het is maar zeer de vraag of de daling van de hart- en vaatziekten te danken is aan de anti-vetcampagnes.
De vetgoeroes hebben dus een punt?
Deels. Hoogleraar Brouwer: ‘Wel als je verzadigd vet vervangt door suiker – en dat is in de VS het geval. Maar als je verzadigd vet vervangt door volkoren producten en goede vetten, zie je wel gunstige effecten op hart- en vaatziekten.’
Is destijds nagedacht over de gevaren van vetten vervangen door koolhydraten?
Nauwelijks. In 1997 waarschuwde hoogleraar Katan daar – met twee Amerikaanse collega’s wel voor – in het New Engeland Journal of Medicine. Hij zei dat er geen hard bewijs was dat koolhydraten helpen tegen vetzucht of kanker. Koolhydraten verslechteren zelfs het goede HDL cholesterol in het bloed – al is nog steeds onduidelijk of dat vervolgens tot hart- en vaatziekten leidt.
De vakgenoten van Katan reageerden geschokt. ‘Men had het licht gezien’, zegt Katan daar nu over. ‘Al het kwaad kwam van het vet. En daar waren ze niet meer vanaf te brengen.’
Klopt het dat het verzadigd vet in vlees slecht is en het verzadigd vet in zuivel niet?
Over het algemeen laten studies die naar effecten van zuivel kijken een beschermend effect zien op hart- en vaatziekten. Maar het is onduidelijk welke rol vet daarin speelt. Het is echt nog te vroeg om te zeggen dat een glas volle melk wél goed is en een speklap niet, als dat al ooit gebeurt. Daarvoor zijn de aanwijzingen te zwak en fragmentarisch. Het is volgens hoogleraar Katan opvallend hoe de zuivelindustrie elke tien jaar een nieuw ingrediënt in zuivel ontdekt dat uiterst gezond voor je is en het effect van verzadigd vet teniet doet. Hard en onafhankelijk bewijs voor dat laatste ontbreekt vooralsnog.
Wat is beter: volle of halfvolle zuivel?
Halfvol. Volle melk staat ook in de nieuwste Schijf van Vijf in het rijtje ‘niet’, vanwege de hoeveelheid verzadigde vetten. Dat was overigens geen gelopen race dit keer, want de Gezondheidsraad, die de wetenschappelijke basis legt voor de Schijf van Vijf, maakt sinds kort geen onderscheid meer tussen volle en magere zuivel. Brouwer: ‘De Gezondheidsraad vindt het lastig om harde uitspraken te doen over volle versus magere zuivel omdat er slechts een beperkt aantal studies is.’
Overtuigen voedingsexperts ons anders te eten op grond van, weer, halfrijpe inzichten?
Die kans is klein. Ten eerste: we laten ons doorgaans niet zoveel gelegen liggen aan voedingsadviezen. We worden al jaren gemaand meer groenten en fruit te eten en minder suiker. Zonder veel resultaat.
Het echte succes – als het om vet gaat – zit hem in de vermindering van transvet. Dat kwam omdat de industrie de transvetten uit voedingsmiddelen haalde, de consument had dus geen keus. De industrie hielp de Let Op Vet-campagne door het verzadigd vet uit veel producten te halen. Brouwer: ‘In de jaren tachtig haalden we nog 17 procent van onze energie uit verzadigd vet, tegen 12 procent nu.’
De kans dat individuele voedingsexperts zich mee laten slepen is nog steeds groot. Het wemelt – ook in wetenschap – van de ‘profeten die de consument het heilige voedsel beloven’, aldus Katan. Maar de neuzen gaan niet meer zo gauw allemaal dezelfde kant op. De wetenschap is inmiddels ook (iets) bescheidener als het gaat om de kracht van voedingsonderzoek. Het blijft behelpen, zolang je geen groepen mensen verplicht op dieet kunt zetten om te kijken hoe het ze 30 tot 40 jaar later vergaat.
Bron: Volkskrant
